Δευτέρα 14 Οκτωβρίου 2019

NIKOΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΙΚΗ Η ΑΠΛΗ ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ;  
Άρθρο που δημοσιεύεται στην Οικονομική Επιθεώρηση του Oκτωβρίου του 2019 και στο τεύχος 987, στην μόνιμη στήλη "ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ" του Νίκου Παπανδρέου 



Νίκος Α. Παπανδρέου

Τα συστήματα εκλογών διαφέρουν από χώρα σε χώρα, από Δημοκρατία σε Δημοκρατία. Δεν υπάρχουν «προοδευτικότερα» ή «συντηρητικότερα»

συστήματα, παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας η απλή αναλογική έχει γίνει η σημαία της αριστεροσύνης.

Ας δούμε εν συντομία κάποιες διαφορές: Μια χώρα μπορεί να εφαρμόζει σύστημα «πλειοψηφικό», δηλαδή κερδίζει μία έδρα όποιος βγει πρώτος απ’ όλους, και ας μην έχει το 50%. Νικητής καταξιώνεται κάποιος που προτιμάται από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων – δημοκρατικότατο;

Υπάρχουν και πολλές χώρες που πάνε σε δεύτερο γύρο, κρατώντας ζωντανούς στη δεύτερη αναμέτρηση τους δύο πρώτους – σαν τις τοπικές μας εδώ. Ο νικητής αναγκαστικά θα έχει πάνω από το 50% των ψήφων, εφόσον το σύνολο θα μοιραστεί ακριβώς στα δύο. Όμως, αμέσως αμέσως αναρωτιέται κανείς για το αν το σύστημα με δεύτερο γύρο αντανακλά τη βούληση της πλειοψηφίας: ίσως ο αποκλεισμένος τρίτος να κέρδιζε έναντι ενός απ’ τους δύο πρώτους. Για την αποφυγή τέτοιων προβλημάτων, ο Γάλλος Κοντορσέ του 19ου αιώνα πρότεινε πολλές εκλογές με δυάδες: Ο νικητής των εκλογών ανακηρύσσεται αυτός που, όταν αναμετρηθεί με όλους τους άλλους αντιπάλους του ανά ζεύγη, υπερτερεί σε ψήφους.

Στη χώρα μας το γνωστό «προοδευτικό» αίτημα (η απλή αναλογική) εφαρμόστηκε προσφάτως στις τοπικές εκλογές με τραγικές συνέπειες. Σε συνδυασμό με το σύστημα των δύο γύρων, η εφαρμογή της απλής αναλογικής οδήγησε σε μια «κατάφωρη παραβίαση της λαϊκής βούλησης», για να χρησιμοποιήσω και τη γνωστή ξύλινη γλώσσα των πολιτικών.

Τα παραδείγματα των δημάρχων Θεσσαλονίκης και Σπάρτης αρκούν: Ενώ κέρδισαν στον δεύτερο γύρο, δεν απέκτησαν την πλειοψηφία του δημοτικού τους συμβουλίου επειδή ήρθαν δεύτεροι στον πρώτο γύρο. Έτσι, παρά το γεγονός ότι έχουν την πλειοψηφία των ψηφοφόρων ως δήμαρχοι, δεν έχουν την ισχύ να προχωρήσουν με το πρόγραμμα για το οποίο ψηφίστηκαν, εφόσον μειοψηφούν στο δημοτικό συμβούλιο. Βρε μπράβο προοδευτικότητα!

Το αν και πώς θα λειτουργήσει ένας δήμος με τέτοια αγκάθια δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε, αλλά η εμπειρία λέει ότι περισσότερα στραβά παρά θετικά θα προκύψουν από την εφαρμογή της απλής αναλογικής.

Εν ολίγοις, ενώ θα μπορούσε κανείς να γράψει βιβλία πολλά για το ποιο σύστημα εκλογών είναι το «δημοκρατικότερο» ή το ποιο σύστημα εκφράζει καλύτερα τη «λαϊκή βούληση», το θέμα είναι πολύπλοκο και χωρίς καμία οριστική απάντηση. Το να ισχυρίζεται κανείς ότι η απλή αναλογική είναι προοδευτική ή «αριστερή» πρόταση μου φαίνεται μια απλοϊκή και ανιστόρητη απάντηση. Έχουμε τώρα και το ζωντανό παράδειγμα του ότι η απλή αναλογική στην τοπική αυτοδιοίκηση δεν εκφράζει με τίποτα τη «λαϊκή βούληση» προς το καλύτερο.

Το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Φαίνεται πως δεν υπάρχει κανένα τέλειο σύστημα ψηφοφορίας που να ικανοποιεί πλήρως το αίσθημα της γνήσιας δημοκρατίας. Έχει αναλυθεί και σε θεωρητικό επίπεδο από τον οικονομολόγο Κένεθ Άροου. Στο θεώρημα του με τίτλο The Impossibility Theorem, προσφέρει μια γενική απόδειξη του γιατί οι βασικές αρχές που θεωρούμε προϋπόθεση για τη Δημοκρατία είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν όλες μαζί. Δηλαδή, εάν ο ψηφοφόρος έχει να διαλέξει ανάμεσα σε τρεις υποψηφίους, δε υπάρχει κανένα σύστημα ψηφοφορίας που να μπορεί να «μεταφράσει» τις ιδιαίτερες προσωπικές μας επιλογές σε μια εκπροσωπευτική Βουλή. Το θεώρημα –που σε μένα προκαλεί μια βαθιά αντίδραση– ακόμη να αποδειχθεί λανθασμένο.

Ουσιαστικά, προσδιόρισε τα θεωρητικά όρια της Δημοκρατίας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ανάγκη να μελετήσουμε τις δυνατότητες εδραίωσης μιας πραγματικής ή εφικτής Δημοκρατίας. Αυτή η πρόκληση είναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ.

Τώρα, γιατί σας ταλαιπωρώ με τα συστήματα εκλογών και γιατί αναδεικνύω την πολυπλοκότητα και τα παζλ της «γνήσιας» δημοκρατικής έκφρασης του λαού; Γιατί θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό το εκλογικό σύστημα και ότι η τρέχουσα συζήτηση γίνεται στο πόδι.

Η προηγούμενη κυβέρνηση πέρασε έναν νόμο που ακυρώνει την «ενισχυμένη πλειοψηφία» και το «μπόνους των 50 ψήφων», και στη θέση του επανέφερε μία από τις πολλές μορφές της «απλής» αναλογικής. Θα ισχύει στις επόμενες εθνικές εκλογές: καταστροφή. Και, φυσικά, δεν αρέσει να λέει ότι κυβέρνησε η ίδια για 4 χρόνια με την ενισχυμένη πλειοψηφία που η ίδια έχει καταγγείλει. Γι’ αυτή την υποκρισία, όπως και για πολλές ακόμη, δεν παίρνει θέση.





Η απλή αναλογική όμως γιατί θεωρείται θέση προοδευτική; Ιδιαίτερα αν εμπλέξουμε και τις δεύτερες και τρίτες κατανομές. Εκφράζει πράγματι τη «βούληση του λαού;» Πώς την εκφράζει; Με πρόχειρες συμμαχίες για να βρεθεί μια παραπαίουσα κυβέρνηση;

Το σύστημα που εφαρμόζεται στην τοπική αυτοδιοίκηση των δύο γύρων είναι «προοδευτικό»; Γιατί οι τοπικές εκλογές να μην εφαρμόζουν και εκείνες έναν και μόνο γύρω, μπαμ και κάτω; Γιατί οι εθνικές να μην είναι σε δύο γύρους, όπως στη Γαλλία; Ποιο σύστημα έχει στάμπα προοδευτικότητας και ποιο δεν έχει; Τι το κάνει προοδευτικό; Γιατί δεν εφαρμόζουμε το σύστημα που προτείνει στο βιβλίο του ο πρώην υπουργός Θόδωρος Στάθης; Να ψηφίζουμε, λέει, μόνο τα κόμματα, και μετά να επιλεχθούν οι βουλευτές του κάθε κόμματος με κλήρο, με αριθμό βουλευτών που αναλογεί σε κάθε κόμμα, έχοντας φυσικά καταρτίσει μια λίστα με τους πιο «άξιους» για τον κλήρο. Ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα εξάρτησης από μίντια και επιχειρηματίες στην προεκλογική περίοδο, όπου ο κάθε βουλευτής ψάχνει να επιβιώσει. Γιατί να μην εφαρμόζουμε τη «λίστα» χωρίς τον σταυρό; Η απλή αναλογική με ή χωρίς σταυρό; Ποιο είναι πιο «προοδευτικό», ο σταυρός ή η λίστα; Ο σταυρός γνωρίζουμε ότι αλλοιώνει το αποτέλεσμα, επειδή εδώ μπορεί το χρήμα να νικήσει τον φτωχότερο και ίσως πιο άξιο υποψήφιο. Από την άλλη, η λίστα είναι πιο δημοκρατική; Ανάλογα με το πώς καταρτίζεται. Βγαίνει η σειρά στη λίστα από κάποιο σκοτεινό κομματικό αλισβερίσι, με παζάρια εξουσίας; Γιατί τότε να μην εφαρμόσουμε ένα είδος προεκλογικής εκστρατείας για τη διαμόρφωση της λίστας, κάτι σαν primary, όπως στην Αμερική; Δηλαδή, η σειρά στη λίστα να διαμορφωθεί κατόπιν εσωτερικών εκλογών όλων των μελών, και από τη βάση;

Η απλή αναλογική, όπως θα εφαρμοστεί με τον νέο νόμο στις επόμενες εκλογές, εκτός εάν το ΚΙΝΑΛ συμφωνήσει με τη Νέα Δημοκρατία να το διορθώσει με 180 ψήφους (158+22). Δεν είναι η πρώτη φορά που θα εφαρμοστεί η απλή αναλογική σε εθνικό επίπεδο. Όλες τις φορές απέτυχε να εκφράσει τη λαϊκή βούληση, επειδή καμία κυβέρνηση δεν άντεξε.

Καμιά κυβέρνηση που εκλέχτηκε με «το δημοκρατικότερο» σύστημα δεν έμεινε για πολύ στην εξουσία. Όπως έχει γράψει στην Καθημερινή ο Σταύρος Παπαντωνίου (31/12/18), με την εφαρμογή της απλής αναλογικής για πρώτη φορά το 1926, ως το 1928 η κυβέρνηση άλλαζε κατά μέσον όρο κάθε πέντε μήνες. Το ίδιο μετά τον εμφύλιο, από το 1946 ως το 1950, όταν εφαρμόστηκε η απλή αναλογική άλλαξαν δέκα κυβερνήσεις! Το 1989, πάλι, τρεις εκλογές με τον νόμο Κουτσόγιωργα…

Κατά τον Παπαντωνίου, «η απλή αναλογική, ή παραλλαγές της, όσες φορές εφαρμόσθηκε, παρά τις αγαθές σε πολλές περιπτώσεις προθέσεις εκείνων που την επικαλούνταν, είχε σχεδόν το ίδιο αποτέλεσμα: πολιτική αστάθεια, συνεχείς εκλογές, κοινοβουλευτική ανωμαλία, τάσεις ακυβερνησίας».

Ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να κυβερνήσει 4 χρόνια χρησιμοποιώντας το μπόνους των 50 ψήφων. Πρότεινε την απλή αναλογική βλέποντας ότι θα έχει οφέλη, εφόσον ως δεύτερο κόμμα θα έχει μεγαλύτερο έλεγχο στη Βουλή. Τώρα, το να λέμε ότι όσο πιο κοντά πάμε σε απλή αναλογική είναι και προοδευτική δεν τ’ ακούω. Στη θεωρία –όπως φάνηκε από τη σύντομη συζήτησή μας– όλα μπορούν να ειπωθούν για κάθε σύστημα εκλογών. Το κάθε σύστημα διεκδικεί το προοδευτικόσημό του. Στην πράξη, η απλή αναλογική έχει αποτύχει. Και να είστε σίγουροι ότι, αν ο ΣΥΡΙΖΑ είχε κερδίσει, θα την καταργούσε…




Το ανάρτησα από


Δεν υπάρχουν σχόλια: